İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’ndeki öğretim üyeleri biyolojik temelli ilaçlara yönelik yaptıkları çalışmaları ile göz dolduruyor. İTÜ Dr. Orhan Öcalgiray Moleküler Biyoloji-Biyoteknoloji & Genetik Araştırmalar Merkezi (MOBGAM)’nde yürütülen projeyle, üniversitenin biyolojik temelli ilaçlar olarak adlandırılan biyobenzer ve biyobetter çalışmalarda bir üs haline gelmesi hedefleniyor.
İTÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü, öğretim üyelerinden Doç. Dr. Gizem Dinler Doğanay’ın yönetiminde ilerleyen projede, yine aynı bölümde görev yapan öğretim üyesi Prof. Dr. Eda Tahir Turanlı ve öğrencileri de yer alıyor. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK tarafından desteklenen projenin kurumsal ortakları arasında ise Marmara Üniversitesi ve Atabay Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. bulunuyor.
Ülkemizde ilaç sektörüne yönelik önemli bir adım olarak görülen projenin detaylarını aktaran Doç. Dr. Gizem Dinler Doğanay biyolojik temelli ilaçlarla ilgili olarak “Önümüzde 4 yıllık bir proje süreci var. 1.5 yıl sonra ilaç ham maddesini üretmeyi planlıyoruz. İlaç yapımı aşaması ise 2.5 ila 3 yıl arasında bir zaman gerektiriyor. Fakat bu süreci daha kısa sürede sonuçlandırmayı hedefliyoruz.” dedi.
İTÜ MOBGAM laboratuvarlarında yürütülen çalışmaların detaylarını aktaran Dr. Doğanay, günümüzde ilaç endüstrisine hâkim durumdaki kimyasal formüllü ilaçların yerine biyolojik temelli, yani canlılardan üretilen ilaçların önemli bir alternatif oluşturacağının altını çiziyor. Yaptıkları laboratuvar çalışmaları kapsamında kullanılan yöntemde, biyolojik ilaç üretimi için bakteriye rekombinant teknoloji* yoluyla istenen ilacı üretecek DNA aktarılıyor, ardından ilaç hücreden çekiliyor ve ilacın karakterizasyon aşaması başlıyor. Doğanay bu aşamadan sonra, gerekli biyolojik testlerin yapıldığını ve ilacın bakteri üzerindeki denemeler için hazır hâle getirildiğini söylüyor. “Biyolojik ilaç” tanımının özünde bir “protein çalışması” olduğuna da değinen öğretim üyesi, laboratuvarlarında zaten protein üzerine çalışmalar yaptıklarına, biyolojik ilaç çalışmalarıyla bunun bir adım ötesine geçtiklerine dikkat çekiyor.
Doç. Dr. Doğanay: “Öğrenci profilimiz ve altyapımız büyük bir avantaj!”
Doç. Dr. Gizem Dinler Doğanay, yüksek bütçeler gerektiren bu alanda dünyada birçok ülkenin önemli ölçüde yol aldığını da sözlerine ekliyor. Bu konuda başarılı ülkelerin 20-30 yıl önce çalışmalara başladıklarını ve bu nedenle daha ön planda olduklarını söyleyen Doğanay, bu konuda ülkemizde yapılan çalışmaların önemli bir ilk adım sayılması gerektiğini de söylüyor. Ayrıca, biyolojik ilaçların daha düşük toksik risk taşıması nedeniyle, kanser tedavilerinde ve daha özel alanlarda kullanıldığını hatırlatıyor. Doç. Dr. Doğanay, üniversitedeki öğrenci profilini ve sahip olduğu altyapıyı hedeflerine ulaşmada büyük bir avantaj olarak görüyor. Beyin göçünün önlenmesi ve ilaç sektörünün de tam desteğinin alınması durumunda, üniversitenin çalışmalara verdiği destek sayesinde, iyi çalışan bir sistemle biyolojik ilaç geliştirmede önemli bir boşluğu dolduracaklarını söylüyor.
Günümüzde %55’i kimyasal formüllü ilaçlardan oluşan ilaç endüstrisi için yapılan gelecek tahminlerinde, 2021 yılı itibarıyla ilaç endüstrisinin %80’inin biyolojik ilaçlardan oluşacağını göz önüne aldığımızda, bu çalışmaların ne kadar önemli olduğunu daha açık bir şekilde görebiliriz. Türkiye’de sıfırdan biyolojik temelli ilaç geliştiren bir sektörün bulunmadığından yola çıkıldığında, mevcut üründen ilaç geliştirmenin önemi daha da artıyor. İstanbul Teknik Üniversitesi’nde süren biyolojik ilaç geliştirme çalışmalarıyla, ülkemizdeki ilaç piyasasında ciddi boyutta bir fiyat düşüşü yaşanacağı ve hatta bu düşük maliyet avantajıyla sıfırdan ilaç geliştirmeye daha çok maddi kaynak ayrılabileceği ve bu alandaki bilimsel çalışmaların ilerleyeceği öngörülüyor.
*Doğada kendiliğinden oluşması mümkün olmayan, çoğunlukla farklı biyolojik türlerden elde edilen DNA moleküllerinin genetik mühendisliği teknikleriyle farklı bir canlıda biyolojik ürün elde etmek için tasarlanmasında kullanılan teknoloji.