📝 Editoryal Not:
Demans, yalnızca ileri yaşla sınırlı olmayan, genç yaşlarda da ortaya çıkabilen ciddi bir nörolojik sendromdur. Dünya genelinde hızla artan görülme sıklığı nedeniyle, sağlık profesyonellerinin erken tanı, risk faktörleri ve korunma yolları konusunda güncel bilgiye sahip olmaları kritik öneme sahiptir. Bu basın bülteni, hem toplum sağlığını ilgilendiren uyarıları hem de klinik pratikte yol gösterici olabilecek önleyici stratejileri bilimsel bir çerçevede sunmaktadır.
Her 10 demans hastasından 1’i 65 yaşından önce tanı alıyor
Demans, yalnızca ileri yaşın doğal bir sonucu değildir. 30–65 yaş arasında ortaya çıkan ve “genç başlangıçlı demans” olarak tanımlanan olgular, tüm demans vakalarının yaklaşık %9–10’unu oluşturmaktadır. Bu nedenle unutkanlık, davranış değişiklikleri veya bilişsel zorluklar sadece yaşa bağlanmamalı; erken dönemde uzman değerlendirmesi mutlaka sağlanmalıdır.
Demans Nedir?
Demans; hafıza, dil, problem çözme ve diğer bilişsel işlevlerin bozulmasıyla seyreden, günlük yaşamı belirgin ölçüde etkileyen klinik bir sendromdur. Alzheimer hastalığı en sık görülen neden olmakla birlikte, vasküler demans, Lewy cisimcikli demans ve frontotemporal demans gibi farklı alt tipler de bulunmaktadır. Bu tabloların ortak özelliği, sinir hücrelerinde ilerleyici hasar ve beyin işlevlerinde kayıptır.
Risk Faktörleri ve Yenilikçi Bulgular
İleri yaş en güçlü risk faktörüdür, ancak tek başına belirleyici değildir. Genetik yatkınlık (ör. ApoE4 alleli), hipertansiyon, diyabet, obezite, sigara, alkol, depresyon, düşük fiziksel ve zihinsel aktivite riski artırmaktadır. Son yıllarda özellikle işitme kaybının önemli bir risk faktörü olduğu gösterilmiştir. Orta yaşta gelişen işitme kaybı, demans riskini yaklaşık %90 artırabilmektedir. Bu nedenle işitme sağlığının korunması, yalnızca iletişim değil, bilişsel işlevler açısından da kritik önemdedir.
Erken Belirtiler
- Yakın hafızada kayıp
- Konuşma ve kelime bulmada zorluk
- Tanıdık ortamlarda kaybolma
- Zaman ve mekân karışıklığı
- Sosyal geri çekilme, depresif duygudurum
- Uygunsuz davranış ve kişilik değişiklikleri
Genç başlangıçlı demansta ise ilk bulgular genellikle hafızadan çok dil, görsel algı veya davranış sorunları şeklinde ortaya çıkabilmektedir.
Tedavi ve Yönetim
Demansın kesin tedavisi bulunmasa da bazı farmakolojik tedaviler hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve semptomları yönetebilir. Vasküler risk faktörlerinin kontrolü, fiziksel ve zihinsel aktivitenin sürdürülmesi, sosyal etkileşimin korunması hastaların yaşam kalitesini belirgin şekilde artırır. Multidisipliner yaklaşım, hem hastalar hem de bakım verenler için kritik destek sağlamaktadır.
Demans Riskini Azaltmanın 10 Altın Kuralı
- Fiziksel olarak aktif olun (yürüyüş, dans, egzersiz).
- Zihinsel aktivitelerle beyni çalıştırın (yeni dil, oyunlar, hobiler).
- Sosyal yaşamdan kopmayın.
- Diyabet ve obeziteyi kontrol altında tutun.
- Kalp ve tansiyon sağlığınızı koruyun.
- İşitme duyunuzu düzenli test ettirin, gerekirse işitme cihazı kullanın.
- Sigara ve alkol tüketiminden kaçının.
- Depresyon için profesyonel destek alın.
- Kaliteli ve düzenli uyuyun.
- Travmatik beyin hasarından korunmak için riskli aktivitelerden kaçının.
